Πού βαδίζει η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή; Αυτό το ερώτημα βασανίζει αναλυτές και κυβερνήσεις.
Γράφει ο Ζαχαρίας Μίχας*
Θυμίζουμε ότι χωρίς να το έχουν παραδεχθεί επίσημα, κατά πάγια πρακτική τους, οι Ισραηλινοί «εξουδετέρωσαν» (βλ. δολοφόνησαν) τον Ισμαήλ Χανίγιε, πολιτικό ηγέτη της Χαμάς στην Τεχεράνη. Είχε προηγηθεί ισραηλινό πλήγμα που σκότωσε ηγετικό στέλεχος του στρατιωτικού βραχίονα της Χεζμπολάχ, τον Φουάντ Σουκρ, κοντά στη Βηρυττό.
Επίσης, τις τελευταίες ώρες διακινούνται μη επιβεβαιωμένες πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες δολοφονήθηκε στη Δαμασκό ο ταξίαρχος Αμίρ Αλί Χατζιζαντέχ, επικεφαλής των αεροδιαστημικών δυνάμεων των Φρουρών της Επανάστασης. Επιπροσθέτως, το πρωί της Πέμπτης έγινε γνωστό, ότι ο IDF (Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις) «στις 13 Ιουλίου του 2024 έπληξε με μαχητικά αεροσκάφη την περιοχή της Χαν Γιούνις και ύστερα από αξιολόγηση των πληροφοριών από τις μυστικές υπηρεσίες, μπορεί να επιβεβαιωθεί ότι ο Μοχάμεντ Ντέιφ εξουδετερώθηκε στο χτύπημα».
Το Ιράν διακηρύττει την επιθυμία να σβήσει το Ισραήλ από τον χάρτη, αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική.
Η Τεχεράνη δεν κάνει τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση. Απλώς, χρησιμοποιεί μη κρατικούς δρώντες, ισλαμικές πολιτοφυλακές, για να πλήξει το Ισραήλ και τα συμφέροντά του.
Η Χαμάς δεν είναι καν σιιτική και βεβαίως μάχεται το Ισραήλ ως παλαιστινιακή οργάνωση. Αποδέχεται την υποστήριξη του Ιράν κι αυτό την βοηθάει, επειδή έχουν κοινό εχθρό.
Η Χεζμπολάχ στον Λίβανο και οι Χούθι στην Υεμένη είναι άλλες περιπτώσεις. Είναι σιιτικές οργανώσεις, εξοπλίζονται από το Ιράν, λειτουργούν συμπληρωματικά στο πλαίσιο της στρατηγικής του και έχει αποδειχθεί ότι διαθέτουν ολοένα και αυξανόμενη δυνατότητα εξαπόλυσης πληγμάτων εναντίον του Ισραήλ.
Η γεωγραφική τοποθεσία της Υεμένης, μάλιστα, έχει επιτρέψει στους Χούθι να κρατάνε σε ομηρία την παγκόσμια οικονομία, γεγονός που αναβαθμίζει τη σημασία του Ιράν στη διεθνή σκηνή, αφού είναι το μόνο που μπορεί να ελέγξει τους Χούθι. Η εικόνα όμως έχει αποδειχθεί ότι είναι περισσότερο περίπλοκη.
Το Ισραήλ προσπαθεί να επιφέρει συντριπτικά πλήγματα στους βραχίονες του Ιράν, μέσω των οποίων η Ισλαμική Δημοκρατία προβάλλει την ισχύ της. Το εβραϊκό κράτος αισθάνεται απειλούμενο, ενώ οι πραγματικές προθέσεις των Ιρανών εξαντλούνται στην αποτροπή.
Ασφαλώς, «αναθεωρητική ατζέντα» καταλογίζεται εκατέρωθεν. Η ανάγνωση των προθέσεων του αντιπάλου ποτέ δεν ήταν εύκολη. Αυτό οδηγούσε σε κλιμάκωση, η οποία συχνά προκαλούσε πολέμους.
Παρακάμπτοντας το «τις πταίει»
Εάν δεν περιοριστεί το χρονικό διάστημα στην ανάλυση του τρέχοντος προβλήματος, θα μπλέξουμε στο γνωστό αδιέξοδο «τις πταίει». Αναγκαστικά, πρέπει να θεωρήσουμε ως εναρκτήρια ημερομηνία γέννησης του σημερινού προβλήματος, την 7η Οκτωβρίου 2023 και τις σφαγές που ακολούθησαν την εισβολή των δυνάμεων της Χαμάς στο Ισραήλ που πιάστηκε στον ύπνο. Ο στρατηγικός αιφνιδιασμός του ήταν χειρότερος από αυτόν του 1973 (Πόλεμος Γιομ Κιπούρ).
Κεντρική αιτία το Παλαιστινιακό, το γεγονός ότι ο παλαιστινιακός λαός δεν έχει κράτος. Πόλεμος με τη Χαμάς θα μπορούσε να ξεσπάσει με κάποια άλλη αφορμή, όμως η 7η Οκτωβρίου 2023 αποτελεί μια μεγάλη επιτυχία της, που έδωσε λαβή στο Ισραήλ να χρησιμοποιήσει δίχως όρια στρατιωτική βία.
Εδραίωσε μάλιστα την πεποίθηση της σκληροπυρηνικής ηγεσίας του ότι μόνο συντριπτικό στρατιωτικό πλήγμαμπορεί να φέρει αποτέλεσμα.
Η λέξη αυτή βέβαια στην περιοχή έχει σχετικό νόημα. Είναι προφανές ότι με αφορμή την 7η Οκτωβρίου 2023 το Παλαιστινιακό μπήκε πάλι στη διπλωματική ατζέντα. Όπως προφανές είναι κι ότι για τους Παλαιστινίους η κατάσταση πριν την επίθεση της Χαμάς ήταν δυσβάσταχτη κι αδιέξοδη.
Το Ισραήλ δυσκολεύεται να ξεριζώσει τη Χαμάς, καθότι οι μαχητές της συχνά αναμειγνύονται με τους αμάχους, αλλά και διότι η ισραηλινή βία αποτελεί τον καλύτερο τροφοδότη της Χαμάς με μαχητές.
Σημαίνει όμως αυτό ότι το Ισραήλ πρέπει να παρακολουθεί παθητικά τον εξοπλισμό της Χαμάς και των «αντιπροσώπων» του Ιράν, περιμένοντας το επόμενο πλήγμα;
Προφανώς, όχι.
Το λάθος του είναι ότι αρνείται κάθε ουσιαστική συζήτηση για ίδρυση παλαιστινιακού κράτους.
Το θέαμα του Iron Dome και το μίσος
Τα φώτα της δημοσιότητας είναι στραμμένα σήμερα στην περιοχή, αλλά όχι τόσο όταν εκτοξεύονταν ρουκέτες στα ισραηλινά εδάφη κι όταν οι έποικοι Εβραίοι σκότωναν δια ασήμαντο αφορμή Παλαιστίνιους στη Δυτική Όχθη.
Ενδεχομένως επιλέγαμε να ασχοληθούμε με το θέαμα που πρόσφερε το Iron Domeπου αναχαίτιζε μεγάλων αριθμό αυτών των βλημάτων. Φαίνεται όμως ότι αποδεχόμενοι αυτή την κατάσταση σαν περίπου φυσιολογική, δεν αντιλαμβανόμασταν ότι ανοίγαμε τον δρόμο για την 7η Οκτωβρίου και όσα προέκυψαν έκτοτε.
Ακόμα κι αν οι Παλαιστίνιοι αποκτούσαν το κράτος που υποτίθεται επιδιώκουν, έχοντας σε αντίθεση με τους Κούρδους το ενδιαφέρον του διεθνούς ακροατηρίου, τίποτα δεν διασφαλίζει ότι θα έπαυαν να ενδιαφέρονται για την εξαφάνιση του Ισραήλ, αν και η παλαιστινιακή ηγεσία έχει εγκαταλείψει εδώ και πολλά χρόνια αυτό τον στόχο.
Το μίσος, πάντως, που υπάρχει ανάμεσα στις δυο πλευρές εγγυάται τη συνέχιση της βίας.
Το Ισραήλ από την πλευρά του αρνείται να νομιμοποιήσει ως ισότιμους συνομιλητές τους Παλαιστίνιους ή σιιτικές οργανώσεις. Η περίπτωση των Παλαιστινίων όμως είναι διαφορετική, στο μέτρο που με αυτούς πρέπει να συμφωνήσει για βιώσιμη λύση του προβλήματος.
Κατά συνέπεια, το ζήτημα για τους Ισραηλινούς είναι αφενός η εργαλειοποίηση των διαφόρων οργανώσεων από ξένες δυνάμεις, αφετέρου η γενικευμένη χρήση ένοπλης βίας.
Στο τελευταίο θέμα βέβαια, το αιώνιο πρόβλημα είναι η αδυναμία να απαντηθεί το ερώτημα «ποιος ήρξατο χειρών αδίκων».
Η κλιμάκωση έχει οδηγήσει σε πλήγματα και μέσα στο Ιράν. Εάν υπάρξει κάποιο αντεκδικητικό πλήγμα από πλευράς Ιράν, το μόνο βέβαιο είναι ότι θα έχουμε ανέβει άλλο ένα σκαλοπάτιστην κλιμάκωση.
Η πρωτοβουλία εξουδετερώνει την αεράμυνα
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να πληροφορηθούμε τις λεπτομέρειες της επιχείρησης για τη δολοφονία του Χανίγιε στην Τεχεράνη.
Ποια μέσα χρησιμοποιήθηκαν για την εκτόξευση του βλήματος κι από που εξαπολύθηκε. Αεράμυνα δεν υπήρξε;
Αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα για τους Ιρανούς που διαφημίζουν τις ικανότητές τους με βάση εγχώρια και ρωσικής κατασκευής συστήματα αεράμυνας.
Όπως όμως αποδεικνύεται, απόλυτη επιτυχής αεράμυνα δεν μπορεί να υπάρξει κι αυτό αποτελεί ένα δεδομένο που αφορά τους πάντες…
Όποιος έχει την πρωτοβουλία, έχει το πλεονέκτημα στον τόπο και τον χρόνο. Αυτό μεγιστοποιεί τη σημασία των υπηρεσιών πληροφοριών, οι οποίες όμως, όπως η αεράμυνα, είναι αδύνατον να παράσχουν λύση επί παντός.
Άρα, όσοι θεωρούν ότι άλλη λύση πέραν της διπλωματικής δεν μπορεί να υπάρξει, έχουν καταρχήν δίκιο. Το γνωρίζει και το Ισραήλ.
Το θέμα είναι όμως ότι όπως έπραξε και με τα σουνιτικά αραβικά καθεστώτα, πρώτα απέδειξε στην πράξη το αδιέξοδο του δρόμου της αντιπαράθεσης και μετά ενεπλάκη διπλωματικά, αφού φυσικά η άλλη πλευρά έστειλε τα κατάλληλα σήματα ότι ενδιαφέρεται για διευθέτηση.
Μπορεί να γίνει αυτό με το Ιράν; Είναι πολύ δύσκολο και όχι μόνο λόγω της ρητορικής περί εξάλειψης του Ισραήλ.
Θα γινόταν εάν μεσολαβούσε καθεστωτική αλλαγή εκεί. Βρισκόμαστε κοντά σε αυτό το σημείο; Μάλλον όχι.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να συνυπολογιστεί ασφαλώς και η άκρως προβληματική εσωτερική πολιτική κατάσταση στο Ισραήλ.
Καταληκτικά, είναι βέβαιο ότι οι «αντιπρόσωποι» της Τεχεράνης θα πληγούν με κάθε αγριότητα.
Μένει να αποδειχθεί εάν οι ηγεσίες θα είναι σοφές και θα πατήσουν εγκαίρως φρένο στην κλιμάκωση. Διότι υπάρχουν και πολύ άσχημα σενάρια.
Ας μην ξεχνάμε, ότι το «παιχνίδι» ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς είχε ένα πλαίσιο που δεν οδηγούσε αυτόματα σε πόλεμο.
Υπήρχε μια ισορροπία του τρόμου.
Άπαξ και διαταράχθηκε βίαια την 7η Οκτωβρίου 2023, οι κανόνες του παιχνιδιού έχουν αλλάξει δραματικά.
*(Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας – ΙΑΑΑ/ISDA)
Comments